Nie tylko tynk

Elewacje nowych domów są coraz częściej wykańczane drewnem, płytami fornirowanymi, blachą albo płytkami włóknocementowymi.

1. Z profili drewnianych

Obecnie najczęściej wybieranymi drewnianymi elementami elewacyjnymi są profile o różnych kształtach. Jest ich tak wiele (ponad 20), że pozwalają na uzyskanie bardzo różnych efektów. Mogą utworzyć niemal jednolitą płaszczyznę, wzór z pasami wgłębień (profile łączone na wpust-wypust), zachodzące na siebie pasy (profile układane na zakład) albo pasiastą ażurową przesłonę. Poza tym profile z drewna mogą być ustawiane w rozmaity sposób – niektóre nadają się jedynie do ułożenia poziomo (na przykład te o przekroju rombu), drugie poziomo i pionowo (deski z wpustem i wypustem), a jeszcze inne można układać poziomo, pionowo i ukośnie (profile z wpustem-wypustem oraz zagłębieniem na połączeniu).

Na to, jaki wzór powstanie na elewacji, wpływa także wielkość elementów. Szerokość krycia profili waha się od 5 cm (profil o przekroju rombu) do 17,8 cm (deska z wpustem i wypustem). Równie ważna jest ich barwa. Decyduje o niej przede wszystkim gatunek drewna i sposób jego zabezpieczenia. Profile są produkowane zarówno z drewna europejskiego, jak i egzotycznego – najpopularniejsze to modrzew i świerk skandynawski. Na elewacjach często pojawiają się także krajowy świerk i sosna, których barwa bywa zmieniana przez preparaty zabezpieczające z pigmentami. Innym sposobem na poprawienie trwałości krajowego drewna i zmianę jego koloru jest poddanie go obróbce termicznej. Dzięki niej ma ono ciemniejszy („egzotyczny”) kolor, a jego sęki i przebarwienia stają się mniej widoczne. Staje się też stabilniejsze (jego skłonność do odkształceń zmniejsza się o blisko 50%), bardziej odporne na działanie wody i zagrzybienie.

Wprawdzie wielu inwestorów nadal woli, by drewno elewacyjne jak najdłużej zachowało swoją naturalną barwę, jednak coraz popularniejsze staje się takie pokryte patyną. Srebrnoszary nalot przydaje mu szlachetności. Jeżeli chcemy, by drewniana elewacja pokryła się patyną, nie tracąc przy tym trwałości, musimy wybrać odpowiedni gatunek drewna – najlepsze będą pod tym względem egzotyczne oleiste (massaranduba, bangkirai, ipe lapacho), ale piękną srebrzystą patyną pokryje się też modrzew syberyjski.

Jak się to robi. Jeśli profile elewacyjne muszą być przed montażem przez pewien czas magazynowane, powinny pozostać w oryginalnych foliowych opakowaniach, w których przyjechały od producenta. Należy je złożyć w przewiewnym, otwartym, zadaszonym miejscu, na przykład pod wiatą.

Profile mocuje się na drewnianym ruszcie. Łaty konstrukcyjne mają przekrój mniej więcej 3 x 5 cm i muszą być rozmieszczone w odstępach nie mniejszych niż 60 cm. O ustawieniu łat decyduje sposób ułożenia desek elewacyjnych. Na przykład jeżeli profile elewacyjne mają być ustawione pionowo, łaty muszą być montowane poziomo (i odwrotnie). Mocując profile drewniane, trzeba pamiętać, że między nimi a ścianą powinna zostać przestrzeń powietrzna (minimum 2 cm), która zapewniając cyrkulację powietrza, umożliwi wysychanie drewna.

Do mocowania drewnianego rusztu i desek elewacyjnych należy używać wkrętów zalecanych przez producenta profili. Rodzaj wkrętów do łat musi być odpowiednio dobrany do podłoża. Wkręty służące do mocowania profili elewacyjnych muszą być co najmniej dwa razy dłuższe niż grubość profili i wykonane ze stali szlachetnej, która nie doprowadzi do odbarwień drewna. Nie powinno się ich montować na samym końcu deski, ale mniej więcej 10 cm od jej krawędzi (aby nie pękła).

W przypadku drewnianej elewacji bardzo istotna jest dbałość o właściwe wykończenie miejsc newralgicznych. Przykładowo odległość dolnego profilu elewacyjnego od ziemi nie może być mniejsza niż 30 cm. Deski z wpustem i wypustem układane poziomo muszą mieć wypusty skierowane do góry. Żeby dobrze wykończyć narożniki, można ścinać profile pod kątem 45^o albo wykorzystać do tego gotowe listwy oferowane przez producentów profili. Do wykończenia elewacji przy drzwiach i oknach służą specjalne czterostronnie strugane deski z zaokrąglonym kantem.

3. Z arkuszy blachy

Pasiaste blaszane elewacje są coraz chętniej wybierane przez architektów i inwestorów. Sprawdzą się na ścianach o różnych kształtach, na przykład łukowych. Pasy blachy bywają układane pionowo lub poziomo. W obu przypadkach rąbki stojące wyraźnie dzielą płaszczyznę, nadając elewacji rytm. Szczególnie korzystnie prezentują się wtedy, gdy są przedłużeniem blaszanych połaci dachu. Takie ujednolicenie materiału upraszcza bryłę domu. Jednak decydując się na wykończenie elewacji blachą na rąbek stojący, należy pamiętać, że arkusze nie mogą być szersze niż 500 mm (75 mm trzeba przeznaczyć na rąbek).

Niektórzy producenci oferują arkusze z gotowymi listwami zatrzaskowymi (klik). Wykończona nimi elewacja wygląda tak samo jak ta z formowanymi rąbkami stojącymi, ale nowoczesny system pozwala na ułożenie pokrycia, które ma więcej niż 16 m długości.

Gdy decydujemy się na wykończenie elewacji blachą, bardzo istotny jest wybór jej rodzaju. Konieczność zrobienia bardzo wielu przycięć (przy oknach, drzwiach) ogranicza wybór do blach odpornych na korozję. Takie są cynkowo-tytanowe i aluminiowe z domieszką tytanu.

Najmodniejsze są blachy szare, przy czym dostępne są różne odcienie szarości – oprócz barwy jasnoszarej i grafitowej pojawiają się takie, które różnią się stopniem nasycenia szarych pigmentów, a nawet szarość z zielonkawą, wykonaną fabrycznie patyną. Dostępne są również blachy kolorowe, jednak producenci z reguły przygotowują je na zamówienie.

Po pewnym czasie pod wpływem działania czynników atmosferycznych blacha aluminiowa ściemnieje, a cynkowo-tytanowa pokryje się patyną. Ich niewątpliwym atutem jest to, że nie będą wymagały konserwacji.

Jak się to robi. Blacha układana na rąbek stojący powinna być mocowana na pełnym deskowaniu, wodoodpornej sklejce lub drewnopochodnych płytach OSB. Jeśli zdecydujemy się na układanie blachy na pełnym deskowaniu, należy dopilnować, by było ono równe. Dopuszczalne różnice poziomów to 5 mm. Zamiast sztywnego poszycia można zastosować specjalny system montażowy przygotowany przez producenta złożony z profili mocowanych wkrętami do ściany. W pierwszym przypadku ocieplenie jest układane pod sztywnym poszyciem, w drugim – między listwami rusztu. W obu sytuacjach krawędzie blach płaskich wyprofilowane do układania na rąbek stojący są przytwierdzane do deskowania albo rusztu oferowanymi przez producenta blach tak zwanymi haftrami (klipsami lub żabkami), z których część jest stała, a część ruchoma. Stałe elementy montażowe gwarantują sztywność, zaś ruchome umożliwiają pracę paneli związaną z rozszerzalnością i kurczliwością materiału. Do mocowania wszystkich uchwytów stosowane są wkręty ze stali nierdzewnej.

Po przymocowaniu blach do podkonstrukcji krawędzie są formowane w rąbek stojący albo w systemie krycia na listwę klik łączone metalowym profilem nośnym usztywniającym dodatkowo elewację.

Do wykończenia trudnych miejsc, na przykład przy oknach, w narożnikach, z reguły wykorzystywane są gotowe obróbki blacharskie.