Gimnastyka z łukiem

Czy ten dom można nazwać nowoczesnym? Zastosowano współczesne techniki budowlane. Spełniono rygorystyczne normy termiczne. Ale bryła odwołuje się do architektury nowoczesnej..., której stuknęła setka.

To dom zanurzony w historii. Jak wiadomo, modernizm oznaczał przełom w budownictwie. Mniej lub bardziej radykalnie zerwano wtedy z historycznym kostiumem i stylizacją. Dziś jednak budynki z pierwszych dekad ubiegłego wieku, kwalifikowane i chronione jako zabytki, same należą do zamkniętego okresu w historii. Architekci odnoszą się do nich z szacunkiem, podziwem, ale i dystansem. Budowanie dziś w stylu lat 30. oznacza, że świadomie nawiązujemy do epoki, której główną siłą napędową było zerwanie z przeszłością.

Zdjęcia (3)

Zdjęcia (4)

Wbrew doktrynie

– Projektowanie i budowa domu dla siebie jest zawsze dużym wyzwaniem – mówi Dariusz Karolak, twórca programu funkcjonalnego i projektant bryły budynku oraz jego właściciel. – Lubimy z żoną okres międzywojenny. Może nie chcielibyśmy w nim żyć, ale podoba nam się sztuka, muzyka, przede wszystkim modernistyczna architektura. W pracy zawodowej często mam kontakt z zabytkami z tego czasu i zawsze chciałem mieszkać w podobnym budynku. Ale kupić się go nie udało. Pomyślałem, dlaczego nie miałbym sam takiego domu wybudować? W pobliżu stoi kilka budynków z lat 30., nasz dobrze wpisuje się w kontekst – wyjaśnia, wskazując na sąsiedni, piętrowy dom: bladoróżowa bryła jest asymetryczna, zgeometryzowana, też ma płaski dach i obszerny wyoblony balkon. – Mieszkaliśmy wcześniej z żoną w Warszawie. Gdy urodziła się nam córka, zaczęliśmy się rozglądać za domem z dala od miasta. Pochodzę z tych okolic, dobrze je znałem. Jest tu szkoła podstawowa, dojeżdża kolejka podmiejska. Wszyscy, którzy kupują dom z dala od komunikacji publicznej, popełniają moim zdaniem poważny błąd – tłumaczy wybór lokalizacji. Działka nie była bardzo duża – 722 m². Stanowiło to zaletę przy wysokich cenach gruntu, każdy dodatkowy metr znacząco podnosił cenę. Ale oznaczało też, że bardzo precyzyjnie trzeba będzie wyliczyć każdy metr przestrzeni użytkowej. Ostatecznie dom o powierzchni blisko 174 m² (225 m² z piwnicą) przeznaczony dla czteroosobowej rodziny stanął bliżej zachodniej granicy działki, tak aby od wschodu zmieścił się taras. Na bryłę składa się prostopadłościan o wyoblonych narożnikach z centralnie zlokalizowanym głównym wejściem usytuowanym na osi furtki.

Fale spokojnego życia

Stary grabowy żywopłot, który właściciele, jako jedni z nielicznych na ulicy, zachowali, pozwolił im stworzyć ciekawy kadr i wyeksponować główne wejście. Furtka, z dwóch stron flankowana przez grube ściany zieleni, kolorystycznie nawiązuje do drzwi wejściowych. Użyty na niej motyw dekoracyjny widać też na elewacji. Powróci we wnętrzu budynku. Twórcy domu porównują go do lekko pofalowanego krajobrazu pól. Ale to także seigaiha, symbol spokojnego życia i dobrobytu, spotykana m.in. na japońskich kimonach i ceramice, a przedstawiająca zgeometryzowane, rozchodzące się koncentrycznie fale – jedna z typowych dla stylu art déco orientalnych inspiracji. Elewacja frontowa z dwupiętrowym portalem – ozdobnym obramieniem – ma wyraźnie zaakcentowany pion klatki schodowej (to też jeden z typowych motywów takiej architektury). Otwory drzwiowe i okienne są podobnej wielkości, oba podkreślone przez ozdobne kanelowanie. – To odwrócone kanelury, bo formy mają wypukłe, a nie wklęsłe. Takie wydłużone cylindry. Mówiliśmy na nie: papierosy. Wykonano je z prefabrykatów, które przyjechały na plac budowy jako gotowe panele z płatem styropianowym w środku, żeby budynek spełniał współczesne normy cieplne – opowiada Dominik Rostkowski z pracowni ProArt, który opracował projekt elewacji, a na co dzień zajmuje się konserwowaniem i odtwarzaniem historycznych fasad, zabytkowych wnętrz i detali. – Inwestor wybrał ten motyw, z materiałów, które mu przedstawiono, sam narysował też bryłę, naszym zadaniem było dopracowanie i wygładzenie całości, żeby wyglądała elegancko. Papierosy biegną po łuku, tworząc lekkie wgłębienie, w nawiązaniu do wyobleń całej bryły. Listwy podokienne i gzymsy dają elewacji pełniejszy, bogatszy rysunek – dodaje. Półłukowe w sylwetce schody rozchodzą się w dwóch kierunkach do furtki i do garażu. Mają masywne murki i stopnie żelbetowe okładane granitem w odcieniu piaskowym. – Modernizm nie umarł, tylko się unowocześnił, a ten dom jest wyrazem fascynacji właścicieli jedną z jego historycznych odmian. Zazwyczaj pracujemy przy zabytkowej architekturze, nie budujemy nowych „zabytków”. Ta willa to jeden z naszych najnowocześniejszych budynków – tłumaczy. Postawiona na rzucie zbliżonym do prostokąta zajmuje na działce blisko 130 m2. Od frontu ma zaokrąglone narożniki, zaakcentowane kanelowaniem w przerwach między oknami, co wprowadza typowe dla modernizmu poziome podziały. Od wschodu znajduje się narysowany po łuku wykusz z wyjściem na taras. Na dachu wykuszu utworzono niewielki balkon połączony z sypialnią rodziców. Pochylają się nad nim gałęzie olbrzymiego dębu, którego pozostawienie na działce było jednym z priorytetów właścicieli. Najspokojniejsza jest tylna elewacja, okna są tam jedynie w parterze, nie ma uplastyczniających bryłę podziałów. Na działce znajduje się jeszcze zachowany po poprzednich właścicielach wolnostojący garaż, przytulony do narożnika od strony ulicy. Dziś przepisy nie pozwalają w ten sposób budować, ale to bardzo wygodne położenie. Budynek garażowy czysto pomocniczy, zlokalizowany na uboczu i przesłonięty krzewami, nie narzuca się i nie dominuje nad architekturą. Jej walory podkreślono natomiast roślinnością – wysokimi trawami o mięsistych wiechach, krzewem róży, dwoma drzewami: śliwą i magnolią, których barwne kwiaty wiosną okalają główne wejście.

Łuki dla zuchwałych

O charakterze domu przesądzają łuki – zastosowano ten motyw nawet w projekcie ogrodu, również on ma zaokrąglone narożniki, obsadzone nieco wyższą roślinnością, a ścieżki ułożono w motyw rybiej łuski. Łuki nie są często spotykane we współczesnych domach jednorodzinnych. O ile przedwojenni moderniści lubili zarówno bryły kanciaste, jak i wyoblone, o tyle dzisiejsze, neomodernistyczne realizacje prawie wyłącznie czerpią ze wzorów o kątach prostych. Dlatego łuki okazały się niezwykle trudnym zadaniem dla wykonawców. – Przyjeżdżała jedna, druga, piąta ekipa. Oglądali projekt i rezygnowali. To było tak dla nich nietypowe. Nie chcieli się podjąć zadania. A przecież przed wojną takich budynków powstawało mnóstwo. Wiele razy spacerowaliśmy z żoną po warszawskiej Saskiej Kępie czy Żoliborzu, gdzie są najlepsze przykłady. Niestety rzemieślnicze umiejętności z tamtej epoki zanikły. Na szczęście koniec końców znaleźliśmy ludzi gotowych na takie wyzwania – opowiada właściciel. W dwudziestoleciu międzywojennym promowano zdrowy tryb życia i tężyznę fizyczną, tu, w cichej podwarszawskiej miejscowości, gimnastykowano się z łukiem. Wyoblenia narożników wykonywano trzy razy. Kłopotliwa była także obróbka blacharska – żeby uzyskać biegnącą po łuku rynnę, trzeba ją było ciąć i zgrzewać poszczególne kawałki. Najtrudniejszy okazał się wykusz. Słupy między pięcioma oknami mają przekrój trapezów zwężających się do środka pomieszczenia. – Chodziło o to, by glify były proste, by do salonu wpadało jak najwięcej światła. To był wielki problem. Sam musiałem rozrysowywać szablony z OSB do zrobienia szalunków. Sam tyczyłem słupy – relacjonuje. Ułatwieniem dla wykonawców były m.in. „papierosy” styropianowe, a nie szlachetnie wykrojone w bryle. – Gdyby ściany domu były trzywarstwowe, moglibyśmy zrobić nacięcia w bloczkach, a następnie wyrobić tę formę w tynku, ale chyba musiałbym to zrobić osobiście. To konserwatorska praca – tłumaczy.

Z górskiego uzdrowiska do miasta ogrodu

Seigaiha, co dosłownie znaczy „niebieskie morze”, ozdabia portal głównego wejścia, a ponownie spotykamy ją na balustradzie schodów. – Przestrzeń holu utrzymaną w czerni i bieli zainspirował budynek sanatoryjny Patria w Krynicy-Zdroju, dzieło autorstwa wybitnego przedwojennego architekta Bohdana Pniewskiego wybudowane dla Jana Kiepury, znanego śpiewaka operowego. Przy głównym wejściu znajdziemy tam charakterystyczny motyw schodków ułożonych na posadzce z dwubarwnych płyt kamiennych. Postanowiłam nawiązać do nich w tym domu. Ponieważ ciężko jest dostać taki format, cięliśmy większe płytki, żeby dopasować je do wybranego wzoru i kształtu pomieszczenia – wyjaśnia Marlena Kwiatkowska, warszawska projektantka wnętrz, specjalizująca się w przestrzeniach modernistycznych utrzymanych w manierze art déco. – To styl dość bogaty, bo choć ozdoby są zgeometryzowane i uspokojone, to dochodzą do nich forniry, np. szalenie wyrazisty czeczot eksponujący rysunek drewna, a także połyskliwy lakier. W formach mebli – charakterystyczne obłości, w materiałach – chrom. Właścicielom zależało, by meble i dodatki były z epoki. Z naszego doświadczenia wynika, że jeśli się odpowiednio długo poszuka, wcale nie muszą to być bardzo drogie rzeczy, szczególnie że niektóre wymagają konserwacji. Te wnętrza miały się idealnie łączyć z bryłą, nie ma tam więc przypadkowych przedmiotów. Nawet jeśli jakiś element jest nowy, podporządkowaliśmy go stylistycznie całości – dodaje. Artdecowskie wnętrze łatwo jest przeładować, dlatego w salonie za rozbudowanymi gzymsami pod sufitem ukryto karnisze. A umeblowanie ograniczono. Ważnym punktem wnętrza jest prosty w formie, narożny kominek wykładany czarnym marmurem Sahara Noir. A nowym elementem – regał, ale również on ma półki lakierowane na połysk oraz fornirowane fronty z drewna orzecha amerykańskiego układanego w pasy biegnące pod kątem 45 stopni. „Schodki” jako zdyscyplinowana dekoracja z holu powędrowały też dalej – zobaczymy je w ramie lustra, w stopniowaniu półek regału i na suficie w kuchni. Orzech amerykański powróci na frontach szafek kuchennych. Dzięki specyficznemu ułożeniu (na jodełkę) pasy usłojenia zmieniają tonację z jasnej na ciemną, w zależności od tego, czy patrzymy na nie z prawej czy z lewej strony. Ściany, ogólnie jasne, tworzą dla tych mebli zróżnicowane kolorystycznie tło, jego niuanse dostrzegamy jednak dopiero po chwili. Kolory nie narzucają się, wszystkie mają w sobie szary pigment, dzięki czemu nie jest łatwo je nazwać. To kolory niedopowiedziane, niedominujące: mają w sobie coś z szałwi, orzechów pistacjowych, pisklęciego pierza. Ich zadaniem, jak mówi Marlena Kwiatkowska, było uspokojenie ścian. – W moim odczuciu takie domy i tacy klienci przyczyniają się do ratowania polskiej odmiany art déco. To jest nasze znakomite dziedzictwo, sztuka użytkowa w Polsce tego okresu znakomicie się rozwijała, było wielu wspaniałych artystów. Ich prace też można znaleźć w tym wnętrzu. A przede wszystkim widać tu szacunek do rękodzieła, te meble przecież nie powstawały w fabryce, to są pojedyncze egzemplarze, nierzadko wymagające odrestaurowania. Zabierając je do swoich domów, przywracamy nie tylko ich niezwykłą urodę, ale też pamięć o dawnych rzemieślnikach, którzy umieli je wykonać – mówi z pasją projektantka.

Zdjęcia (4)

Dusza słusznych rozmiarów

Zabiegowe schody o skomplikowanym przebiegu prowadzą na piętro i do trzech sypialni. Gdy wejdzie się na górę, łatwiej zrozumieć ich formę i zamysł projektanta. Przez okno na piętrze widać sosny i kawał nieba nad domem sąsiada, a w dole: słusznych rozmiarów duszę – wolną przestrzeń między biegami. Widziany z tej perspektywy prostokąt podłogi ma zaokrąglone (oczywiście) narożniki i posadzkę jak niegdyś u Kiepury. Na każdym kroku części tego domu, ogrodu i wnętrza prowadzą ze sobą rozmowę. Seigaihę można dostrzec nawet na szlafroczku młodej damy, sportretowanej i powieszonej nad łóżkiem w sypialni. Coraz częściej, choć wciąż nie dość często, zdarzają się w polskich domach jednorodzinnych wnętrza, które są adekwatną, stylistyczną kontynuacją samej architektury. W tym budynku konsekwencja jest imponująca. Zainteresowanie właścicieli sztuką użytkową lat 30., ich determinacja i cierpliwość w połączeniu z fachową wiedzą zaangażowanej w prace dekoratorki pozwoliły stworzyć przestrzeń wyjątkowo spójną. Nawet w pokojach dzieci znajdziemy stylizowane plakaty ze znanymi superbohaterami komiksowych serii wydawanych właśnie od lat 30. Same dzieci mówią o tym domu: muzeum. Jeśli grają w piłkę, to tylko taką miękką, niegroźną dla lamp o szklanych kloszach. Jeśli strzelają Nerfami, to tylko w kierunku drzwi. Rodzice opowiadają im o przedmiotach, które musiały sporo przeżyć, zanim do nich trafiły. Pytam pana Karolaka, co się stanie, gdy znajdą z żoną ostatnią brakującą lampę, ostatni element kompozycji. – Będziemy mieć problem – przyznaje. – Nie jesteśmy typowymi kolekcjonerami, nie chcemy, żeby przestrzeń była przeładowana i męcząca. Zaczniemy więc chyba wymieniać poszczególne rzeczy, szukać bardziej rasowych, cieszących oko – odpowiada z uśmiechem. Raz rozbudzony instynkt łowcy łatwo nie zasypia.