Na kanwie z przeszłości

Nowoczesność w zabytkowej dzielnicy? Czy taka ostentacyjna współczesność przystoi, gdy stare, ceramiczne, ceglaste dachy wyraźnie podpowiadają styl nowym przybyszom? Tym razem tak. Dzięki temu, że architekt skorzystał z tradycyjnej podpowiedzi, ale... w nowoczesny sposób. (Projekt S3NS ARCHITEKTURA – IGOR KAŹMIERCZAK Projekt wnętrz RAZOO-ARCHITEKCI / ANNA SZEFLER, PIOTR SZEFLER, KLAUDIA MIKRUT)

Nowoczesność według historycznego schematu

Tym razem podwaliną pod projekt stały się konserwatorskie warunki zabudowy narzucające ograniczenia dla szerokości elewacji, wysokości okapu i kalenicy oraz ich układu w stosunku do drogi. Efekt, jaki mogą podziwiać przechodnie, to oszczędna kompozycyjnie bryła złożona z dwóch mniejszych, przesuniętych względem siebie i kontrastowo ze sobą zestawionych. Jedna w całości otynkowana – gładka i biała, druga czerwonoceglana z pasiastą fakturą nadaną przez klinkierowe wydłużone elementy. Dwa przeciwieństwa kompozycyjnie spinają wykończone drewnem narożniki. Ujednolicenie z elewacjami połaci dachu pozbawionych okapów, brak okien i rezygnacja z detali podkreśla nowoczesność architektury. Podobną, oprócz praktycznej, rolę odgrywa widoczne w głębi wysunięte płaskie zadaszenie miejsc postojowych. Sugeruje, że nie mamy tu do czynienia jedynie ze złożeniem dwóch archetypowych form domu, przywołujących skojarzenia z dziecięcymi rysunkami. Są wprawdzie najbardziej wyeksponowane, ale w głębi działki jest jeszcze trzecia część bryły z płaskim dachem. Takie nieoczywiste architektoniczne złożenie to kompromis między warunkami zabudowy a funkcjonalnym planem domu, którego oczekiwali inwestorzy. Bez wątpienia został on zawarty z dużym wdziękiem, bo bryła oglądana z różnych perspektyw za każdym razem urzeka inną kompozycją. Jednak opowiedzmy historię powstania tego kompromisu od początku...

Zdjęcia (2)

Opór Oporowa

– Oporów, szczególnie jego stara część, zawsze podobał nam się ze względu na uporządkowany układ urbanistyczny. Dość duże działki, odległość od sąsiednich zabudowań oraz starodrzew i bliskość parku Grabiszyńskiego oddzielającego dzielnicę od centrum Wrocławia. Zaskarbił nasze serca – opowiada pan Jacek. – Braliśmy również pod uwagę odległość od miejsca pracy oraz szkoły Zuzi (10 lat), w przyszłości Olgi (5 lat) – naszych dwóch pociech – oraz bliskie sąsiedztwo dziadków, którym możemy podrzucić dziewczynki od czasu do czasu – dodaje ze śmiechem. Inwestorzy zgodnie przyznają, że działka na Oporowie przy niezbyt ruchliwej uliczce w bliskim sąsiedztwie parku i zadbanych domów trafiła się im „jak ślepej kurze ziarnko”. Stał na niej nieduży stary dom o powierzchni blisko 80 m². I tu pojawił się dylemat – jaki będzie jego los, bo inwestorzy marzyli o wybudowaniu nowego domu według indywidualnego projektu. W całej tej kwestii istotna była także opinia konserwatora zabytków, choć jego ochroną nie były objęte poszczególne budynki, a jedynie plan urbanistyczny dzielnicy. – Na początku zastanawiałem się, czy stary dom nadaje się do wykorzystania jako część nowego. Mieliśmy już doświadczenie z przebudowami domów w tej samej dzielnicy i wiedzieliśmy, że pomieszczenia są niskie – mają 245-250 cm wysokości, stropy są drewniane, ścianka kolankowa bardzo niska. Przebudowując taki dom, ciężko byłoby spełnić oczekiwania inwestorów, które funkcjonalnie blisko dwukrotnie nie mieściły się w programie starego domu – mówi architekt Igor Kaźmierczak. Poza tym przebudowa-rozbudowa byłaby trudniejsza i droższa niż budowa nowego domu.

Zdjęcia (3)

Na miejscowych warunkach

Zanim powstał projekt „Domu Przełamanego”, inwestorzy niemal codziennie przez ponad rok szperali w internecie w poszukiwaniu ciekawych projektów, tak aby znaleźć swoją wizję domu idealnego, którą na wstępnej rozmowie mogliby pokazać wybranej pracowni architektonicznej jako sugestię. – Pierwotnie myśleliśmy o domu jednokondygnacyjnym w kształcie litery L z dużymi przeszkleniami od strony ogrodu i podziałem na trzy strefy mieszkalne – przestrzeń dla naszych dziewczynek, dzienną (salon, kuchnia, jadalnia) oraz naszą prywatną (sypialnia z garderobą oraz łazienką). Jednak na późniejszym etapie ustalania warunków zabudowy nie otrzymaliśmy zgody na postawienie budynku parterowego – opowiadają inwestorzy. – Dawne, okoliczne domy były stosunkowo niewielkie – budowane nie dla najbogatszych mieszczan niemieckich, tylko dla klasy średniej. To dwukondygnacyjne budynki z dachami skośnymi kalenicowo ustawionymi równolegle do drogi. Pierwsze, co rzucało się w oczy w układzie urbanistycznym, to mała skala domów. Patrząc na historyczną zabudowę dzielnicy, przewidywałem, że właśnie skala będzie największym wyzwaniem projektowym – bo zapewne według konserwatora powinna być mała, a według oczekiwań inwestorów – duża – mówi architekt. Okazało się, że architekt miał rację. Musiał zaprojektować dom, który nie może „wyrastać” poza skalę budynków z nim sąsiadujących. Stworzenie nowego, współczesnego domu o rozbudowanym programie użytkowym, który będzie wyglądał tak, jakby wywodził się z dawnego Oporowa, z tamtej tradycji, było nie lada wyzwaniem. Przedstawiona inwestorom przez pracownię koncepcja była kompromisem zachowującym część ich założeń i dostosowującym projekt do wymogów zabytkowej dzielnicy. Powstał budynek dwupoziomowy, od frontu ze skośnym dachem i z częścią parterową z dachem płaskim od ogrodu.

Skala od nowa

Chcąc przybliżyć skalę nowego domu do skali sąsiednich zabudowań, na samym początku procesu projektowego podjęto decyzję o rezygnacji z garażu i zlokalizowaniu garażowych funkcji poza budynkiem. Potem pojawiła się idea, by skopiować kształt, kubaturę wyburzonego domu i powielić taki archetypowy moduł. Tylko powielenie pozwalało na wpisanie w plan domu potrzebnych inwestorom funkcji. Jednak problem zadanej przez konserwatora zabytków skali powrócił, bo odpowiadał jej tylko jeden wspomniany moduł. Dlatego architekt postanowił przełamać bryłę na dwie wyraźne części. – Żeby nawiązanie do dawnej skali było oczywiste – widoczne na pierwszy rzut oka – postanowiłem dwa podstawowe moduły skontrastować materiałami wykończeniowymi – zastosować przeciwstawne kolorystyki i faktury. Jestem zwolennikiem podkreślania różnic w bardzo wyraźny sposób – mówi Igor Kaźmierczak. Podstawowy program funkcjonalny udało się wpisać w dwa moduły. Dodanie do nich od strony ogrodu części z dachem płaskim pozwoliło na stworzenie rozbudowanej strefy sypialnianej gospodarzy i lepsze doświetlenie wnętrza domu.

Zdjęcia (4)

Materia na dom

– Pierwotnie rozważaliśmy z architektem wykończenie całego jednego modułu bryły drewnem, jednak w końcu zdecydowaliśmy się na klinkier – szlachetny, trwały i typowy dla architektury starego Oporowa – opowiada pan Jacek. Zgodnie ze współczesnymi trendami ujednolicone nim zostały dach i elewacje. Projektant postanowił przy tym wykorzystać cegłę o wydłużonym kształcie – taką, która jest blisko dwukrotnie dłuższa od tradycyjnej (ma 51 cm) i o połowę od niej niższa (5,6 cm). Przez taki kształt klinkierowych elementów utworzony przez nie wzór staje się subtelny i wyszukany. – Wybrany przeze mnie kształt cegieł był powszechnie stosowany w starożytnym Rzymie. Potem przez wymogi procesu produkcyjnego wymiary zostały zmienione. Na szczęście teraz, gdy technologia się rozwinęła, można powrócić do dawnego wzorca – stwierdza architekt.

Aby dach prezentował się identycznie jak fasada, zdecydował się wykorzystać kształtkę dachową. Co ciekawe sposób wykończenia dachu klinkierem to rozwiązanie prototypowe. Woda z połaci jest odprowadzana pod kształtkami, które nachodzą na siebie, ale jest też między nimi dwumilimetrowy odstęp, dlatego umieszczono pod nimi membranę EPDM. Woda jest odprowadzana do rynien ukrytych. – Prototyp zawsze musi zakładać znacznie lepsze zabezpieczenia niż przetestowane rozwiązania. Dlatego oprócz warstw izolujących jeszcze zaizolowano masą uszczelniającą miejsca, w których są wkręty łączące elementy podkonstrukcji – stwierdza Igor Kaźmierczak. Prototypowa jest również budowa dachu drugiego modułu. Podobnie jak ściany pokrywa go płyta włóknocementowa wzmocniona włóknem szklanym, która została ułożona na stelażu aluminiowym. – Stelaż aluminiowy gwarantuje precyzyjne mocowanie płyt i późniejsze idealne wygładzenie powierzchni. Oczywiście po dubeltowym ułożeniu siatki z klejem z przesunięciem na łączeniach. Wszystko to wieńczy powłoka tynkarska z tzw. efektem lotosu, czyli tynk o strukturze molekularnej, który się sam czyści – opowiada architekt. Przyznaje też, że zanim zastosował tynk molekularny, pojechał zobaczyć, jak nowoczesna technologia prezentuje się po pewnym czasie w rzeczywistości. Co ciekawe, inwestor zrobił tak samo.

Jesteśmy tradycjonalistami?

Oba prototypowe dachy sprawdziły się w praktyce – bez najmniejszego uszczerbku przeszły największe nawałnice. Nieco zaskakująco w zestawieniu z wykorzystaniem prototypowych rozwiązań brzmią słowa architekta opisujące pracownię: – Lubimy tradycyjne rozwiązania techniczne, które są sprawdzone i niezawodne, rzadziej nowinki techniczne, ponieważ ciężko jest im konkurować ze sprawdzonymi technologiami. Poza tym zdecydowanie nie konkurują ceną. Tak więc wyższe koszty często nie gwarantują lepszych parametrów – mówi Igor Kaźmierczak. To jednak tylko pozorny dysonans, po prostu pracownia nie rezygnuje z powszechnie stosowanych rozwiązań wtedy, gdy nie jest to konieczne. W tym domu standardowe są fundamenty (z bloczków betonowych), ściany konstrukcyjne (z ceramiki poryzowanej) czy konstrukcja dachu skośnego (drewniana krokwiowa). Ale już za standardową trudno uznać konstrukcję stalową zadaszenia podjazdu – na całej długości części parterowej, i jej wysięg 3,5 m, który nie wymaga żadnych podpór. W domu zastosowano też niestosowane powszechnie stropy filigranowe monolityczne żelbetowe. – Uważam, że w przypadku domów, w których elastyczność rzutu jest bardzo ważna, taki strop powinien się stać standardem, bo dzięki niemu można zrezygnować z dodatkowego podparcia. Ściany działowe są tam, gdzie powinny być przegrody akustyczne i wizualne – tłumaczy architekt.

Przestrzeń do podziału

– Wewnętrzna przestrzeń domu wciąż nas urzeka – mówi pan Jacek. Wprawdzie wymieniając podstawowe założenia jej podziału, można byłoby się ograniczyć do wyliczenia podstawowych funkcjonalnych stref typowych dla współczesnych domów – wejściowej, technicznej, dziennej i prywatnej/nocnej – jednak o tym, jak nieszablonowa jest przestrzeń tego domu, dowiemy się dopiero, analizując poszczególne strefy. I tak strefa wejściowa została podzielona na dwie wyraźne części – nazywaną „garażową” (choć nie ma garażu) i reprezentacyjną. Droga przez drzwi przy podjeździe prowadzi przez pomieszczenie gospodarcze, które może pełnić funkcje magazynowe. Natomiast przy głównym wejściu jest spiżarnia. Te dwie drogi, frontowa i „garażowa”, spotykają się wewnątrz w pobliżu kuchni. Stąd blisko zarówno do pomieszczeń zaplecza technicznego domu, jak i otwartej strefy dziennej – salonu połączonego z jadalnią. Kolejna ważna strefa dolnej kondygnacji to prywatna część gospodarzy, która wchodzi w głąb działki. O tym, jak jest istotna, świadczy choćby jej powierzchnia – aż 56,3 m² – tylko o niespełna 7 m² mniej, niż ma wspólna strefa dzienna. Otwarta przestrzeń strefy nocnej została jedynie podzielona lekkimi ściankami, by wyodrębnić łazienkę i garderobę. Rozsuwane drzwi między funkcjonalnymi częściami pozwalają na otwieranie przestrzeni. – Udało nam się zrealizować funkcjonalnie ciekawą koncepcję – master bedroom z centralnie zlokalizowaną, przeszkloną „kostką”, w której są WC oraz prysznic. Dzięki zastosowaniu w tej strefie przesuwnych ścian podkreśliliśmy płynne przenikanie całej wewnętrznej przestrzeni z ogrodem – mówi Piotr Szefler z pracowni razoo-architekci. Wspomniane przenikanie staje się wręcz spektakularne za sprawą wielkiego tarasowego przeszklenia, takiego samego jak w strefie dziennej. Co ważne, każda z tych stref gwarantuje domownikom widok innej części ogrodu. Strefa prywatna dzieci mieści się na górnej kondygnacji. – Pokoje naszych dwóch pociech stanowią niemal lustrzane odbicia, aby nie dochodziło do kłótni i żadna z dziewczynek nie czuła się pokrzywdzona. Dodatkowo do każdej przynależy łazienka i wspólna garderoba. Urozmaiceniem, które dziewczynki pokochały, są domki na antresoli, gdzie urządzają sobie „imprezki” – mówi pan Jacek.

Gra w kolory, faktury, światło

Wyrazisty kontrast kompozycji zewnętrznej bryły wewnątrz łagodnieje – barwy stają się nieoczywiste. Ważna staje się gra świateł i wydobywane przez nią faktury. Pracownia razoo-architekci tworząc aranżację, w przemyślany sposób wykorzystała to, co dał projekt architektoniczny – blisko 19 metrów długości przeszklenia obecnego nie tylko w strefie dziennej i sypialni, ale także w łazience i garderobie na parterze. Co ważne, szklane ściany są niemal całkowicie przezroczyste, bo rozsuwane skrzydła są wąskoprofilowe (ramy mają zaledwie 2 cm szerokości). Dodatkowo górne i dolne zostały ukryte między posadzką a sufitem podwieszanym. – Wykorzystaliśmy penetrujące wnętrza światło do wydobycia charakteru zastosowanych materiałów. Sposób ich postrzegania zależy od zmiennych warunków oświetlenia zarówno w cyklu dobowym, jak i rocznym – mówi Piotr Szefler. Takie świetlne przemiany przechodzą głęboko szczotkowany i patynowany obłóg dębowy na meblach kuchennych, ściana w sypialni i autorskie panele Smart Home; mosiądz patynowany w kuchni; łazienkowe ręcznie wypalane i szkliwione płytki graficzne o nierównych powierzchniach czy stanowiący doskonałe tło stiuk betonowy na suficie. To właśnie ich przemiany sprawiają, że przestrzeń domowa staje się nietuzinkowa i intrygująca.

Osnowa

Mówią, że sukces ma wielu ojców. Tym razem inwestor wskazuje na architekta, a architekt na inwestora, który był zaangażowany w projekt, a potem w prace budowlane. Dowodem jest choćby ponad 30 ekip wykonawczych, które przewinęły się przez budowę. Pan Jacek skrupulatnie wyszukiwał najlepszych fachowców do poszczególnych robót. I tu koło się zamyka – powracamy do architekta, którego inwestorzy szukali tak samo skrupulatnie – przez wiele miesięcy. Znaleźli takiego na miarę swoich inwestorskich marzeń, który nie chciał się ograniczać do powielania starych rozwiązań. Wsłuchując się w klimat miejsca, poszukał tych, które szanują zastany kontekst, ale jednocześnie wnoszą do niego coś oryginalnego i teraźniejszego. I tak oto na tradycyjnej osnowie została zbudowana nowa architektoniczna rzeczywistość, a dom „przełamany” stał się „przełomowym”.