O wyższości płaskiego nad wypukłym

Modna dziś powściągliwość architektoniczna chce, by dachy skromnie wpisywały się w bryłę i pejzaż. Bardzo dobrze radzą sobie z tymi wytycznymi dachówki płaskie. Jednak robią to w różny sposób – w zależności od modelu.

Dach bez granic

Sentyment do archetypicznego domu rysowanego przez dzieci w przedszkolu przekłada się na chęć do upraszczania jego kształtu i odejmowania elementów, które mogą odciągać uwagę od jego prostej geometrycznej formy. Po rezygnacji z okapów, ukryciu rynien i rur spustowych przyszedł czas na optyczne modelowanie bryły. Ujednolicanie materiału na dachu i ścianach okazało się tu bardzo pomocne. Niektórzy architekci decydują się na rozwiązanie ekstremalne: wykończenie w taki sam sposób połaci i całych ścian – nawet wszystkich. Uzyskują w ten sposób efekt jednej „skóry domu” i maksymalnie prostej formy. Inni wszechstronność dachówek płaskich – jako materiału dachowego i elewacyjnego – wolą wykorzystać do urozmaicenia i ożywienia oszczędnej architektury.

W ich projektach wykorzystywane są one na dachu i fragmentach elewacji, na przykład w szczycie domu. Jeszcze inni z możliwości optycznego zatarcia granicy między połaciami a ścianami czerpią korzyści praktyczne – uzyskują wygodne poddasze z wysoką ścianką kolankową bez ryzyka zaburzenia proporcji bryły. Wystarczy, że zdecydują się na optycznie obniżenie elewacji oraz przedłużenie dachu i wykończą ściankę kolankową tak samo jak połacie.

Nie tylko dwuspadowy

Dachówki płaskie można układać na dachach o różnych kształtach i spadku wynoszącym – na ogół – 25° (najmniej 18°). Dopuszczalne jest mocowanie ich na połaciach o spadku blisko 10°, gdy wykonane jest specjalne wstępne krycie – na przykład szczelna, klejona na stykach membrana. Najczęściej jednak takie dachówki pojawiają się na dachach dwuspadowych – zgodnie z zasadą, że proste pasuje do prostego. Z reguły, jeśli architekt i inwestor gustują w oszczędnych kształtach architektonicznych, lubią takie wykończenie, które je podkreśla.

Poza tym nieskomplikowany kształt dachu w największym stopniu pozwala zaprezentować piękno pokrycia z dachówek płaskich. Dla wielu architektów już nadmiar linii wykończonych gąsiorami na styku połaci kłóci się z ideą prostej formy dachu.

Niemniej jednak trudno nie zgodzić się z opinią, że warto iść na kompromis. Decyzja o wykorzystaniu dachówki płaskiej, która zgodnie z obecnymi trendami nieco uprości architekturę, jest rozsądnym rozwiązaniem, gdy zależy nam na dachu czterospadowym albo takim, który ma lukarnę. Sprawi, że dach będzie mniej rzucał się w oczy i wyda się lżejszy.

Kolejnym argumentem przemawiającym za wykańczaniem połaci dachówkami płaskimi jest to, że bardzo dobrze komponują się z płaskimi powierzchniami urządzeń do pozyskiwania energii coraz częściej montowanymi na dachach.

Jaki kolor

Najbardziej na czasie jest szary, jednak odstępstwo od tej reguły może się okazać dobrym rozwiązaniem. Wyobraźmy sobie dom starający się być nowoczesną wariacją na temat regionalnej architektury, w której dominuje naturalna ceglana barwa dachówek. Czy w takiej sytuacji szary dach przewrotnie nie stanie się zaprzeczeniem tego, co skromne i stonowane? Przez swą odmienność będzie swojego rodzaju manifestem.

To sytuacja, w której projektant może zdecydować się na różne rozwiązania – na przykład wybrać płaską dachówkę w czerwonym kolorze albo podzielić budynek na dwie bryły o takim samym kształcie i wykończyć je w różny sposób. Tak właśnie zaprojektowali dom architekci z +48 Pracowni Projektowej. Dachy obu brył wykańcza dachówka płaska, ale na jednej czerwona, a na drugiej – szara.

Następny wyjątek od reguły to wykończenie dachu domu o kamiennych elewacjach. Producenci dachówek uwzględnili w swojej ofercie zapotrzebowanie na pokrycie dachów takich budynków i nie ograniczają się do proponowania jedynie elementów, które naśladują łupek grafitowy. Najlepszym przykładem jest dachówka Alpha 10 w kolorze Serac (Imerys, Toiture), która swoim nierównomiernym wybarwieniem przywołuje skojarzenia ze skałami wapiennymi. Dzięki temu może idealnie komponować się z wieloma elewacjami, na których jest kamień.

Wykończenie powierzchni

Moda na płaskie pokrycie dachu sprawiła, że producenci wzbogacają swoją ofertę. Wprawdzie najbardziej popularne są dachówki o idealnie gładkiej, jednolitej kolorystycznie, matowej lub satynowej powierzchni, ale dostępne są też takie, których barwa nie jest jednorodna. Te różnice kolorystyczne nie sprawiają, że połać staje się łaciata. Takie dachy, znane z niedalekiej przeszłości, odchodzą do lamusa. Dzisiejsze zróżnicowanie barwy jest subtelne – naśladuje stonowaną różnorodność koloru jednego materiału, którą znamy z natury.

Dostępne są też dachówki, których powierzchnia jest specjalnie postarzana, na przykład przez miejscowe poszarzenia, rysy czy nierówności. Ciekawą propozycją są dachówki z nierówną powierzchnią przy ścięciu krawędzi (Alpha 10, Imerys). Pokrycia wyglądające na stare sprawdzą się zarówno na dachach nowoczesnych, jak i bardziej tradycyjnych domów.

Diabeł tkwi w szczegółach

To, co potocznie nazywane jest płaskim, w rzeczywistości nie do końca takie jest, a efekt wykończenia dachu i elewacji może być różnoraki. Decyduje o tym sposób ukształtowania krawędzi dachówek płaskich i ich ułożenie. Dachówki z krawędziami ściętymi pod kątem prostym wytyczą na połaciach wyraźne graficzne linie – tym wyraźniejsze, im grubsza jest krawędź. Przykładowo bardziej widoczne są one przy dachówkach Domino niż Kapstadt (obie marki Creaton). Dodatkowo takie linie może podkreślać przełamanie powierzchni dachówek (Actua 10, Wienerberger/Koramic ma zaznaczone przełamanie w 1/3 wysokości). Nieco inny efekt uzyskamy, gdy wybierzemy dachówki mające zaokrąglony dolny brzeg (Bergamo firmy Röben). Utworzą one na dachu miękkie, delikatniejsze linie. Jeszcze inaczej będzie się prezentowała połać z dachówkami, które mają pocienioną dolną krawędź (nowa dachówka Signy marki Monier Braas). Powstanie na niej wzór bardzo subtelnie zaznaczony przez wszystkie krawędzie elementów pokrycia. Nie tak dawno dostępne były dachówki tworzące na połaci prawie gładką powierzchnię z zarysowanym rysunkiem ich styków – Terra Piatta, stworzone przez firmę Pfleiderer Dachziegel (później Creaton). Ten model nagrodzony w Niemczech w 2002 r. za design można jeszcze znaleźć w ofertach z drugiej ręki, na portalach ogłoszeniowych.

Ta unikatowa dziś dachówka ma pocienioną spłaszczoną część dolną i uniesioną część górną, co sprawia, że na dachu zamiast wystających linii widzimy wygładzoną, choć nie całkiem gładką powierzchnię.

Dachówki płaskie w kształcie prostokąta lub kwadratu mogą być układane z przesunięciem o pół szerokości, na tak zwaną mijankę, albo jedna nad drugą – w kratkę. Ten drugi sposób jest bardzo lubiany przez projektantów, bo pozwala maksymalnie uprościć wygląd połaci. Jednak nie zawsze można go stosować. Wymaga odpowiednich zamków, które zapewnią szczelność pokrycia albo ułożenia przy większym niż dla mijanki kącie nachylenia dachu. I tak dachówki Orea 9 (Wienerberger/Koramic) naprzemiennie można układać przy minimalnym kącie nachylenia dachu 20°, a szeregowo, gdy połać jest nachylona pod kątem 25° (przy wstępny kryciu z folii układanej na zakład).

Mniej popularne są dziś dachówki o kształcie rombu, które układa się w dość wyraźny, przestrzenny wzór przypominający siatkę z ukośnych linii.

Dopełnienie kompozycji

Sam wybór odpowiedniego rodzaju dachówki podstawowej nie wystarczy, by dach domu wyglądał tak, jak chcemy. Bardzo istotne są elementy uzupełniające oferowane przez producenta. Przykładowo na ostateczny charakter dachu ma wpływ to, czy zostaną zastosowane gąsiory układające się w prostą linię, czy też z zaznaczonymi wybrzuszeniami (tradycyjnie wykorzystywane przy dachówkach falistych). A to jedynie najbardziej rzucająca się w oczy różnica. Dla perfekcjonistów nie bez znaczenia będzie także to, jaki przekrój mają gąsiory, a oferowane są różne – choćby tak zwany gąsior ostry (o przekroju trójkąta), rombowy, półokrągły czy „ośli grzbiet”.

Ważne jest też to, jaki kształt będzie miał gąsior początkowy i końcowy oraz jak wyglądają łączniki gąsiorów (mogą mieć bardzo prostą albo ozdobną formę). Istotne jest również, czy w ofercie znajdują się dachówki połówkowe w wersji podstawowej i przeznaczonej do wykończenia szczytu dachu. Ten ostatni warunek jest szczególnie istotny, gdy elementy pokrycia mają być układane z przesunięciem, na mijankę.

Wybierając rodzaj dachówek, należy pamiętać o dostosowaniu ich wymiarów do wielkości połaci. Z uwzględnieniem dopuszczalnego przez producenta przesunięcia (najczęściej to 2-3 cm w pionie i/lub poziomie, ale są też takie dachówki, które można przesunąć o 6, a nawet 7 cm). Pozwala to uniknąć docięć, które żadnemu dachowi nie dodają urody.